بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) یک اختلال سلامت روانی است که می‌تواند سطوح بیش از حد معمول رفتارهای پرخاشگرانه و تحرک را در فرد ایجاد کند. افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی علاوه‌بر تحرک و پرخاشگری زیاد ممکن است توجه خود را روی یک کار قرار دهند یا برای مدت طولانی نشسته باشند.
اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) می‌تواند در بزرگسالان و کودکان رخ دهد و از این رو هیچ بازه سنی نمی‌توانیم برای آن مشخص کنیم. برای همین مراجعه به یک روانشناس یا حتی روانپزشک با دیدن اولین نشانه‌ها بسیار اهمیت دارد. در ادامه به بررسی کامل اختلال نقص توجه و علائم بیش‌فعالی در تمامی سنین خواهیم پرداخت؛ با ما همراه باشید.
اختلال کم توجهی- بیش فعالی چیست؟
اختلال نقص توجه یا اختلال بیش‌فعالی؛ یک اختلال سلامت روانی است که شامل ترکیبی از مشکلات مداوم از قبیل دشواری توجه کردن، بیش فعال بودن و رفتار مداخله‌ای می‌شود. بیش‌فعالی می‌تواند به روابط ناپایدار، عملکرد ضعیف در مدرسه، عزت نفس پایین و دیگر مشکلات منجر شود. علائم بیش فعالی در دوران کودکی شروع می‌شوند و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند.
در بعضی موارد، بیش فعالی خیلی زود تشخیص داده می‌شود. علائم بیش فعالی کودکان و بزرگسالان شاید با یکدیگر مشابه نباشد. در بزرگسالان بیش فعالی بعد از گذشت مدتی کاهش پیدا می‌کند. اما این به معنای درمان آن نیست بلکه با تکانشگری، بی‌حسی و دشواری توجه در این دسته از افراد ادامه پیدا می‌کند.
بر اساس نتایج تحقیقات محققان مختلف در سراسر جهان، میزان شیوع بیش فعالی در سراسر جهان در حال فراگیر شدن است. راه دوری نرویم، درایران نسبت به گذشته، 17 درصد میانگین ابتلا به بیش فعالی بالاتر رفته است.
تفاوت رفتار معمولی و ADHD (اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی) چیست؟
تقریباً همه در برخی از دوره‌های زندگی خود علائمی شبیه به ADHD دارند. اگر مشکلات شما اخیرا رخ داده باشد یا فقط گاهی اوقات در گذشته این موارد پیش آمده باشد، احتمالاً ADHD ندارید. ADHD فقط در مواردی تشخیص داده می‌شود که علائم آنقدر شدید باشد که باعث بروز مشکلات مداوم در زندگی شما شود. این علائم پایدار و مخل را می‌توان در اوایل کودکی جستجو کرد.
تشخیص ADHD در سنین بزرگسالی ممکن است کمی دشوارتر از کودکان باشد. لازم است بدانید که برخی از علائم ADHD شبیه علائم ناشی از شرایط دیگر مانند اضطراب یا اختلالات خلقی است. بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD حداقل یک بیماری بهداشت روانی دیگر مانند افسردگی یا اضطراب نیز دارند.
انواع مختلف بیش فعالی
اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه را می‌توان، به سه دسته گروه‌بندی کرد؛ بیش فعالی از نوع بی‌توجهی و بی‌دقتی، تکانشی و بیش‌فعال و ترکیبی از این دوحال. در ادامه درباره هر کدام بیشتر خواهیم گفت:
بدون توجه و بی‌دقت
در چنین شرایطی فرد نمی‌تواند روی فعالیت خاصی تمرکز کند و در فشرده‌ترین شرایط هم جذب تکانه‌های محیطی می‌شود. اکثر کودکان دچار این اختلال، در دقت و توجه کردن دچار مشکل هستند.
تکانشی و بیش فعال
در این حالت شخص بدون فکر اقدام می‌کند و بسیار فعال است و معمولا از نتیجه کار خودرضایت ندارد. فعالیت بیش از حد معمول، قابل مشاهده‌ترین مشخصه اختلال بیش‌فعالی است.
ترکیبی (ترکیبی بیش از حد فعال و بدون توجه)
در حالتی که ترکیبی از ترکیبی بیش از حد فعال و بدون توجه بودن است، فرد رویه‌ای مشخص از بی‌توجهی و فعالیت زیاد را دارد. این نوع، شایع‌ترین نوع اختلال در بین افراد است.
علائم بیش فعالی در نوزادان، کودکان، نوجوانان و بزرگسالان
برخی از افراد مبتلا به اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه (ADHD) علائم کمتری دارند، اما برخی از بزرگسالان همچنان علائم عمده‌ای دارند که باعث اختلال در عملکرد روزانه می‌شود. در بزرگسالان، ویژگی‌های اصلی علائم بیش فعالی، شامل مشکلات توجه، تحریک‌پذیری و بی‌حسی است.
علائم بیش فعالی، درجه و شدت‌های مختلفی دارد. بسیاری از بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی، از بیماری خود آگاه نیستند، آنها فقط می‌دانند که انجام کارهای روزمره برایشان یک چالش است. بزرگسالان مبتلا به بیش‌فعالی ممکن است در تمرکز کردن و اولویت‌بندی با مشکل مواجه شوند که منجر به مشکلات شخصی و اجتماعی می‌شود.
علائم بیش‌فعالی در بزرگسالی شامل موارد زیر است:
- تکانشی بودن
- بی‌نظمی و مشکلات اولویت‌بندی
- ناتوانی از مهارت‌های مدیریت وقت
- مشکل در تمرکز بر یک کار
- مشکل چند وظیفه‌ای
- فعالیت بیش از حد یا بی‌حوصلگی
- برنامه‌ریزی نامناسب
- کم‌توانی در تحمل ناامیدی
- نوسانات خلقی مکرر
- مشکلات پس از انجام و تکمیل وظایف
- گرم بودن بیش از حد
علائم بیش فعالی در نوزادان نیز عبارتند از:
- گریه مداوم
- بی خوابی
- استفراغ کردن
- بی توجهی به شیر خوردن
- بی اشتهایی
- مشکلات بلع
علائم بیش فعالی در کودکان شامل این موارد است:
- بی‌قراری
- تکانشگری
- مشکل در سازماندهی
- بی‌توجهی مداوم
- اصرار به قطع کردن فعالیت‌های دیگران
- مشکل در انتظار کشیدن
- انجام بازی به صورت پر سر و صدا
- ناتمام رها کردن کارها
- عدم پیروی از دستورالعمل‌ها
- فراموشی
علائم بیش فعالی در نوجوانان:
- حواس پرتی
- عدم تمرکز و بی توجهی
- بی قراری
- تحرک زیاد
- مشکلات خواب
- بی نظمی
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر هر یک از علائم ذکر شده در بالا به طور مداوم زندگی شما را مختل می‌کند، در مورد اینکه آیا ممکن است بیش فعالی داشته باشید یا خیر با پزشک خود صحبت کنید. انواع مختلفی از متخصصان ممکن است درمان بیش‌فعالی را تشخیص دهند و نظارت کنند. به دنبال متخصصی باشید که آموزش و تجربه مراقبت از بزرگسالان مبتلا به ADHD را داشته باشد.
چه افرادی بیشتر درگیر می‌شوند؟
با وجود اینکه اختلال بیش فعالی یا نقص توجه ADHD رایج است، پزشکان و محققان هنوز مطمئن نیستند که علت این بیماری چیست. اعتقاد بر این است که این اختلال ریشه‌های عصبی دارد. ژنتیک نیز احتمالا در این زمینه نقش دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که کاهش دوپامین یک عامل در ایجاد اختلال بیش‌فعالی ADHD است. دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به حرکت سیگنال از یک عصب به دیگری کمک می‌کند. این ماده، در ایجاد پاسخ‌های عاطفی و حرکات نقش بازی می‌کند.
تحقیقات دیگر نشان می‌دهد که تفاوت ساختاری در مغز، باعث ایجاد این بیماری است. یافته‌ها نشان می‌دهد که افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه ADHD حجم ماده خاکستری کمتری دارند. ماده خاکستری شامل مناطق مغزی است که در موارد زیر نقش دارد:
- سخنرانی – گفتار
- خودکنترلی
- تصمیم‌سازی
- کنترل عضله
محققان همچنین سیگار کشیدن در دوران بارداری را از علل ابتلای فرزندان مادران سیگاری می‌دانند.
عوامل خطر در ابتلا به اختلال نقص توجه
خطر ADHD ممکن است افزایش یابد، اگر:
- سابقه خانوادگی اختلال بیش فعالی یا نقص توجه داشته باشید
- مادر شما در دوران بارداری، سیگار بکشد، الکل یا مواد مخدر مصرف کرده باشد
- به عنوان یک کودک، شما در معرض سموم محیطی مانند سرب قرار گرفته باشید
تشخیص اختلال کم توجهی- بیش فعالی
تشخیص نشانه‌ها و علائم بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) در بزرگسالان کمی دشوار است. با این حال، علائم اصلی در اوایل زندگی و قبل از ۱۲ سالگی شروع می‌شود و همچنان تا بزرگسالی ادامه پیدا کرده و مشکلات عمده‌ای ایجاد می‌کند. هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند تشخیص را تائید کند.
فرایند تشخیص احتمالاً شامل موارد زیر خواهد بود:
- معاینه فیزیکی؛ برای کمک به جلوگیری از علل احتمالی دیگر علائم
- جمع‌آوری اطلاعات؛ سوال در مورد مسائل پزشکی فعلی، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی و سابقه علائم شما
- مقیاس درجه‌بندی (ADHD) یا آزمایش‌های روانشناسی؛ برای کمک به جمع‌آوری و ارزیابی اطلاعات در مورد علائم بیش‌فعالی شما
برخی از شرایط یا درمان‌های پزشکی ممکن است نشانه‌ها و علائم مشابه با (ADHD) را ایجاد کنند. مثال‌ها عبارت‌اند از:
- اختلالات روحی روانی؛ اختلالات خلقی از جمله افسردگی، اضطراب، اختلالات رفتاری، یادگیری و نارسایی زبان یا سایر اختلالات روانی
- مشکلات پزشکی؛ که می‌توانند تفکر یا رفتار را تحت تأثیر قرار دهند. مانند اختلال رشدی، اختلال تشنج، مشکلات تیروئید، اختلالات خواب، مسمومیت سرب، آسیب مغزی یا کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
- مصرف داروها و مواد غیر مجاز؛ مانند الکل یا سایر مواد مخدر و داروهای خاص
درمان بیش فعالی یا ADHD
درمان بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی ADHD شبیه به درمان ADHD در دوران کودکی است. هرچند برخی از داروهای (ADHD) که برای کودکان تائید شده است برای استفاده افراد بالغ مورد تائید نیستند. درمان بزرگسال (ADHD) شامل داروها، مشاوره روان‌شناختی (روان‌درمانی) و درمان هر نوع بیماری روانی است که همراه با (ADHD) اتفاق می‌افتد.
ترکیبی از این‌ها اغلب مؤثرترین درمان است. این درمان‌ها می‌توانند نشانه‌های بسیاری از ADHD را از بین ببرند؛ اما آن را درمان نمی‌کنند. ممکن است کمی زمان بگذرد تا مشخص شود که چه درمانی برای شما مناسب است.
برای درمان دارویی بیش فعالی معمولا سه داروی غیر محرک استراترا (آتوموکستین)، اینتونیو (گوانفیسین) و کاپوای (کلونیداین) تجویز می‌شوند. این داروها به تایید اداره غذا و دارو رسیده است.
عوارض و مضرات جانبی ابتلا به بیش فعالی
اختلال بیش فعالی یا نقص توجه ADHD می‌تواند زندگی شما را دشوار کند. اغلب، این بیماری باعث موارد زیر می‌شود:
- عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار
- بیکاری
- مشکل با قانون
- مصرف الکل یا مواد مخدر دیگر
- تصادف مکرر خودرو یا سایر حوادث
- روابط نامشخص
- سلامت جسمی و روحی ضعیف
- خود تصویری ضعیف
- تلاش برای خودکشی
- نقص توجه و اختلالات یادگیری
اگر چه اختلال بیش فعالی یا نقص توجه ADHD، مثل دیگر مشکلات روانی پیشرفتی ایجاد نمی‌کند، اختلالات دیگر اغلب همراه با ADHD رخ می‌دهد و درمان را با چالش بیشتری مواجه می‌کنند. این حالت شامل موارد زیر می‌شود:
- اختلالات خلقی؛ بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD دارای افسردگی، اختلال دوقطبی یا اختلال خلقی هستند. در حالی که مشکلات خلق‌و‌خو لزوماً به طور مستقیم به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) نیست، یک الگوی تکرار شکست و ناامیدی ناشی از اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) می‌تواند افسردگی را بدتر کند.
- اختلالات اضطرابی؛ اختلالات اضطرابی اغلب در بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه (ADHD) رخ می‌دهد. اختلالات اضطرابی ممکن است موجب نگرانی شدید و سایر علائم شود. اضطراب می‌تواند از طریق چالش‌ها و مشکلات ناشی از اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه (ADHD) بدتر شود.
- سایر اختلالات روان‌پزشکی؛ بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) در معرض خطر بیشتر اختلالات روان‌پزشکی مانند اختلالات شخصیت، اختلال انفجاری متناوب و سوء مصرف مواد هستند.
- ناتوانی‌های یادگیری؛ بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه ADHD ممکن است در آزمون‌های آکادمیک پایین‌تر از حد انتظار برای سن، هوش و تحصیلات خود باشند. ناتوانی‌های یادگیری می‌تواند شامل مشکلات درک و ارتباط باشد.
پیشگیری اختلال کم توجهی- بیش فعالی
اگر فرزندتان یا خود را مستعد ابتلا به بیش فعالی می‌بینید، در اولین حرکت حتما به یک روانپزشک مراجعه کنید. با این حال لازم است بدانید که انجام ورزش‌های مختلف مخصوصا از نوع تمرکزی، تغییر رژیم غذایی و سعی در داشتن محیطی آرام، در ابتلا به این اختلال تا حد زیادی پیشگیری می‌کنند.
نحوه برخورد با افراد بیش فعال
برای برخورد با افراد بیش فعال اول از همه باید به سن و سال آنها توجه کنید؛ قطعا رویه برخورد با یک کودک بیش فعال با یک نوزاد یا بزرگسال متفاوت است. برای همین کمک و دریافت مشاوره از پزشک، بسیار کمک کننده خواهد بود.
با این حال توجه به نکات زیر، درک یک فرد بیش فعال را برای شما ساده‌تر خواهد کرد:
- از تنبیه‌های روانی و فیزیکی بپرهیزید؛
- رویه حذف پاداش را در صورت بروز رفتار اشتباه در پیش گیرید، اکثر اوقات نتیجه داده است؛
- انرژی کاذب این افراد را درک کنید و کمی صبورتر باشید؛
- مشخص کنید که کدام رفتارها پذیرفته و کدامیک غیرقابل پذیرش هستند؛
- در تعریف قوانین منعطف باشید؛
- ساختار داشته باشید؛
- مدیریت پرخاشگری را به روتین رفتاری خود اضافه کنید؛
- زمان انتظار را بیشتر کنید؛
- مشاوره و تراپی را فراموش نکنید؛
- و به خود تسلط داشته باشید.
مزایای بیش فعالی
این مقاله را با بررسی مزایای بیش فعالی به پایان می‌بریم؛ نتیجه‌ای که فکرش را هم نمی‌کردید! درست است که این اختلال، توانایی تمرکز و مدیریت رفتار را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد اما به استناد گزارش‌های بسیاری، مزایایی هم دارد. افراد بیش فعال پرانرژی هستند و به خودجوش بودن معروف هستند.
آنها معمولا خلاق و مبتکر و در صورت نیاز مبرم، بسیار متمرکز هستند. مایکل فلیپس شناگر معروف آمریکایی، آدام لوین خواننده و نوازنده معروف، ریچارد برانسون کارآفرین، تری پنینگتون مجری تلویزیون، تیم هوارد بازیکن فوتبال و بسیاری از افراد معروف دیگر، کسانی هستند که مبتلا به اختلال بیش فعالی هستند اما از مزایای آن به نفع موفقیت خود استفاده کرده‌اند.
