وسواس آلودگی (contamination OCD) که به آن وسواس نجسی و پاکی نیز گفته می شود، نوعی از اختلال وسواسی اجباری است که افراد مبتلا به این نوع وسواس، حساسیت زیادی نسبت به بیماری، گسترش ویروس و کثیفی و ناپاکی دارند و برخی از این افراد دچار آلودگی و کثیفی احساسی می شوند. در این مقاله، علائم و نشانه های این نوع وسواس و راه های درمان وسواس نجسی و پاکی ارائه خواهد شد.
وسواس نجسی و پاکی چیست؟
وسواس نجسی و پاکی زیرگونه ای از اختلال وسواسی اجباری است که شامل افکار وسواسی و به دنبال آن راهکارها و اجبارهایی برای از این بردن این افکار می شود. فرد مبتلا سعی می کند با انجام کارهایی مانند شستن و تمیز کردن از این ناپاکی اجتناب کند. وسواس نجسی افکار، احساسات، تصاویر یا هیجانات مداوم و ناخواسته ای است که باعث ایجاد ناراحتی یا اضطراب می شود.
به طور کلی تمام انواع اختلال وسواس از افکار وسواس گونه و در نتیحه آن از اجبار ها تشکیل می شوند. اجبارها (Compulsions) اعمالی هستند که افراد مبتلا احساس می کنند مجبورند انجام دهند تا با وسواس ها مقابله کنند. اجبارهای ضدعفونی و پاکسازی، اعمالی هستند که فرد در پاسخ به این وسواس ها انجام می دهد تا سعی کند افکار را خنثی، ضدعفونی یا خلاص کند. برای برآوردن معیارهای بالینی، علائم باید با فعالیتهای مهم تداخل داشته باشند یا باعث ناراحتی قابل توجهی شوند.
وسواس آلودگی می تواند اشکال مختلفی داشته باشد، اما شایع ترین آن بر بیماری ها و سموم احتمالی متمرکز است. پخش شدن این آلودگی ها می تواند بسیار زیاد باشد ، و باعث می شود فرد هنگام خروج از خانه دچار ناراحتی شدید شود. اجبارها اغلب به صورت نامحسوس شروع می شوند، اما به سرعت تا حدی غیرقابل کنترل رشد می کنند. افراد مبتلا به وسواس آلودگی ممکن است قبل از اینکه بفهمند این اختلال تا چه اندازه رشد کرده است، مدت ها درگیر اعمال اجباری بوده باشند.
این نوع وسواس فقط ترس از میکروب و بیماری را شامل نمی شود. ترس از میکروب تنها بخشی از آن است و دیگر بخش های پیچیده تری را نیز شامل می شود. موارد دیگر از جمله کثیفی مواد شیمیایی خانگی، غذای خراب، مواد چسبنده، حیوانات خانگی، زباله، مایعات بدن (ادرار، خون) در این نوع وسواس نقش دارند. زمانی فرد مبتلا به اختلال وسواس نجسی و پاکی تشخیص داده می شود که این افکار و اعمال باعث اختلالات روزانه در تمامی مراحل زندگی فرد شوند.
گاها وسواس آلودگی به عنوان آلودگی احساسی یا جادویی نیز ظاهر می شود. آلودگی احساسی ترس از یک شخص، مکان یا کلمه ای است که فرد مبتلا را نجس می کند و یا به خطر می اندازد.
نشانه های اختلال وسواس آلودگی
نشانه های وسواس نجسی و پاکی برای هر فرد مبتلا متفاوت به نظر می رسد. اما، تعدادی علائم رایج و مشترک وجود دارد که می توان برای تشخیص و درمان سریع از آن ها کمک گرفت. این علائم رایج شامل موارد زیر می باشد:
- شستن بیش از حد دست: فردی که مبتلا به وسواس نجسی است ممکن است چندین بار با یک روال خاص (طولانی یا ساختاری) دستان خود را بشوید یا حتی از دیگران (اعضای خانواده، همکاران) بخواهد که دست های خود را بشویند.
حمام های طولانی و مکرر: فرد مبتلا برای از بین بردن ناپاکی و نجسی، دائما حمام می رود و هر حمام بسیار طول می کشد.
- شستشوی بیش از حد: این عمل شامل شستشو لباس یا رخت خواب و دیگر وسایل یک یا چند بار در روز می باشد.
- ترس بیش از حد از بیماری: شامل اطمینان خاطر از دیگران، تحقیق، مراجعه به پزشکان متعدد، اجتناب از فضاهای شلوغ و غیره می باشد.
- اجتناب از وسایل مشترک: افراد مبتلا به وسواس ناپاکی، ممکن است به دلیل ترس از آلوده شدن، ظروف، نوشیدنی ها یا اقلام غذایی را با عزیزان خود به اشتراک نگذارند.
- استفاده از موانع: افراد مبتلا به این نوع وسواس از لمس اقلام بدون مانع (مانند دستمال کاغذی یا دستکش)، دست زدن به دستگیره درها، ریموت، کتابهای عمومی، درهای ماشین و موارد دیگر خودداری می کنند.
وسواس های فکری رایج
دل مشغله ها و دغدغه های ذهنی (Obsessions) افراد مبتلا به اختلال وسواس آلودگی، مانند سایر زیرگونه های OCD، مزاحم و ناخواسته هستند. آنها می توانند به عنوان افکار یا سوالات مکرر مطرح شوند و به اندازه ای فرد را آشفته کنند تا پاسخ یا اجباری به دست آید.
وسواس های رایج در وسواس نجسی و پاکی عبارتند از:
- چی می شوداگر من یک بیماری را به عزیزانم منتقل کنم؟
- چه می شود اگر چیزی آلوده را لمس کنم، و متوجه آن نشوم.
- چه می شود اگر چیزی خراب بخورم و مجبور شوم به بیمارستان بروم؟
- چه می شود اگر مریض شوم و نتوانم علائم را کنترل کنم؟
- چه می شود اگر من یک بیماری را به طور تصادفی به یک غریبه منتقل کنم؟
- چه می شود اگر کل خانه من آلوده شود و من نتوانم از آن اجتناب کنم؟
- چه می شود اگر با فکر کردن به فردی که روی ویلچر است، معلول شوم؟
- چه می شود اگر با دیدن/فکر کردن به آن فرد، بدبخت شوم؟
اجبارها (Comlusions) در وسواس نجسی و پاکی
اجبار در وسواس نجسی و پاکی اعمالی است که یک فرد در پاسخ به وسواس خود برای اجتناب از کثیفی انجام می دهد. این اجبارها و اعمال اغلب برای فرد بسیار طاقت فرسا و خسته کننده هستند. اطرافیان و عزیزان افراد مبتلا به این نوع وسواس، باید این موضوع را به یاد داشته باشند که فرد را دیلیل انجام این مراسمات و اعمال سرزنش نکنند، زیرا این کار باعث ایجاد احساس شرم می شود. در عوض، در صورت تمایل به کمک، این افراد را در مسیر درمان وسواس نجسی و پاکی حمایت کنید.
اجبارهای رایج ناشی از وسواس آلودگی عبارتند از:
- شستشوی مکرر دست
- حمام های مکرر و طولانی
- درخواست تکراری از دیگران برای ضد عفونی کردن خود یا اشیاء
- شستن زیاد لباس ها
- پاک کردن و تمیز کردن مواد عذایی، تلفن های همراه، دستگیره درها و سایر اقلام آلوده
- استفاده بیش از حد از ضدعفونی کننده دست
- اجتناب از برخی مناطق یا چیزها (این می تواند محل نشستن فرد آلوده، هواپیما، آسانسور، سرویس بهداشتی عمومی باشد)
- اجبارهای ذهنی (دعا، شمارش یا تصویرسازی تصاویر پس از دیدن شخص آلوده)
- تحقیق در مورد اثرات آلاینده ها (مواد تمیز کننده، کثیفی و غیره)
- اطمینان یابی از دیگران (شما آن را لمس نکردید؟، آیا دستان خود را شستید؟)
- تحقیق بیش از حد (آنلاین یا از طریق متخصصان)
علل ابتلا وسواس آلودگی
علت ابتلا به وسواس به طور قطع مشخص نیست. اما، تحقیقات نشان می دهد که عوامل بیولوژیکی نقش پررنگی دارند. 5 مطالعه مختلف نشان می دهد که میزان شیوع در بستگان درجه اول فرد مبتلا به OCD، هفت تا پانزده درصد است.
OCD یک اختلال نوروبیولوژیکی است. ساختارهای خاصی در مغز وجود دارد که تحت تأثیر قرار می گیرند. علیرغم تصورات غلط رایج، OCD ناشی از ضربه یا استرس نیست. درک تاثیر عوامل بیولوژیکی در OCD بسیار مهم است زیرا به جای شرم و سرزنش، شفقت و درک را پرورش می دهد. مبتلایان و خانواده ها می توانند با درک علت این اختلال، اقدامات متفکرانه ای را برای بهبود انجام دهند.
درمان وسواس نجسی و آلودگی
موثرترین درمان برای OCD قرار گرفتن در معرض پیشگیری از پاسخ (ERP) و/یا دارو است.
درمانگران و محققان می گویند: “درمان ترکیبی پیشگیری از پاسخ و داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتین (SSRIs) در مجموع بیشترین نتیجه درمانی را در کاهش علائم وسواس داشته است و تحقیقات نیز این تاثیرگذاری را اثبات کرده اند.”
بنیاد بین المللی OCD اظهار می کند که “حدود 70 درصد افراد ابتلا با کمک از ERP و/یا دارودرمانی، بهبود می یابند.”
روان درمانی (تکنیک مواجهه و پیشگیری)
افراد مبتلا با کمک یک درمانگر می توانند انتظار داشته باشند که با قرار گرفتن در معرض و جلوگیری از پاسخ (ERP) درمان شوند. هدف در درمان وسواس نجسی و پاکی ایجاد مهارت هایی برای مدیریت حضور افکار یا احساسات ناخواسته بدون درگیر شدن در اعمال اجباری است. این مهارت ها از طریق مواجهه ایجاد می شوند، جایی که فرد به تدریج خود را در معرض محرک های ترسناک قرار می دهد در حالی که در برابر اجبار مقاومت می کند. هنگام انجام ERP، اغلب از درمان مرحله به مرحله استفاده می شود و به تدریج فرد برای مواجه های چالش برانگیز آماده می شود.
فرد مبتلا به تدریج درر معرض کثیفی و نجسی های ترسناک قرار می گیرد، در حالی که در برابر اعمال اجباری مانند شستن لباس ها، شستن دست ها هنگام لمس پیشخوان، خوردن میان وعده، باز کردن در اتومبیل بدون مانع، یا نشستن روی تخت با لباس بیرون مقاومت می کنند. البته به یادداشته باشید که این درمان مرحله به مرحله و در حضور متخصص و درمانگر مجرب صورت می گیرد.
دارو درمانی
داروها در کنار روان درمانی تاثیر بسیار خوبی در درمان وسواس نجسی و پاکی دارند. اصلی ترین داروی درمان وسواس، مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند. برای مواردی که به طور کامل به SSRI ها پاسخ نمی دهند، دسته های دیگری از داروها آزمایش یا اضافه می شوند.
داروهایی که معمولاً برای درمان وسواس نجسی و پاکی استفاده می شوند عبارتند از:
- فلووکسامین (Luvox)
- سرترالین (Zoloft)
- سیتالوپرام (سلکسا)
- فلوکستین (پروزاک)
- پاروکستین (پاکسیل)
- کلومیپرامین (آنافرانیل)
- اسکیتالوپرام (لکساپرو)
مانند سایر داروها ، عوارض جانبی و خطرات احتمالی نیز وجود دارد. در نظر داشته باشید بدون تجویز روانپزشک هیچ دارویی را مصرف نکنید و دوز و میزان داروی مصرفی خود را نیز بدون مشورت با روانپزشک خود تغییر ندهید زیرا عواقب جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
وسواس نجسی و پاکی و دیگر انواع اختلال وسواسی-اجباری در اغلب موارد بیماری ناتوان کننده و طاقت فرسا باشد. اگر شما یا کسی که دوستش دارید با OCD دست و پنجه نرم می کنید، بدانید که تنها نیستید. تماس با کلینیک تخصصی و مشورت با درمانگر مجرب و متخصص می تواند اولین قدم ترسناک، اما کارآمد باشد.
