در اختلال شخصیت مرزی فرد همواره بر روی لبه یک مرز یا خط در حال حرکت بوده و هرلحظه امکان دارد از یک‌سوی مرز سقوط کند. افراد مبتلابه این اختلال شخصیت به دلیل برخورداری از رفتارها و عواطف ناپایدار، در زمره افراد روان‌پریش جای می‌گیرند و متأسفانه این اختلال در زنان شایع‌تر است. افراد دارای اختلال شخصیت مرزی در یک‌لحظه شاد و خوشحال و لحظه دیگر افسرده و منزوی می‌شوند. همچنین این افراد در لحظه‌ای فاقد هرگونه احساسی هستند و در لحظه بعدی در قامت یک فرد نزاع طلب ظاهر می‌شوند. به همین علت، چرخش سریع احساسات در افراد مبتلابه این مشکل، در رفتار آن‌ها به نحو مشهود و ملموس به چشم می‌خورد. این افراد علاوه بر هراس از تنهایی، از شخصیتی غیرقابل‌پیش‌بینی برخوردار هستند، به همین جهت و به‌منظور رها شدن از تنهایی به برقراری تعامل و ارتباط با افراد غریبه مبادرت می‌کنند. این عارضه علائم و مشخصاتی دارد و براثر عوامل مختلفی به وجود می‌آید که در اینجا باهم بررسی می‌کنیم.
علت بروز اختلال شخصیت مرزی
در مورد علل این اختلال شخصیت به عوامل ژنتیک و مغزی و علل اکتسابی یا تجارب ناشاد در دوران کودکی اشاره‌شده است که به نظر برخی روانشناسان هردو عامل و تعامل آن در ایجاد این اختلال نقش دارد؛ اما نقش تجارب دوران کودکی بسیار مهم است. ولی تجارب اولیه کودک به‌ویژه سه سال اول خیلی مهم هستند. از دلایل اصلی و شرایطی که می‌تواند زمینه‌ساز چنین بیماری شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم ثبات مادر به دلایل مختلف
- طرد کودک
- عدم وجود دلبستگی امن در دوران کودکی
- درگیری بین والدین
- تنبیه کودک
- بی‌توجهی به احساسات کودک
- والدین ناسازگار و گرفتار
- طلاق والدین
علائم اختلال شخصیت مرزی
۷ ویژگی افراد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی عبارت است از:
- روابط متزلزل
افراد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی، دارای روابطی ناپایدار با خانواده، فامیل و دوستان خود هستند. این افراد ممکن است سریعاً علاقه شدیدی به یک فرد پیدا کنند و ناگهان از آن شخص متنفر شوند. هرگونه جدایی و یا تغییر در برنامه مورد انتظار، می‌تواند یک واکنش شدید و احساس طرد را در بیمار مبتلابه اختلال شخصیت مرزی به وجود بیاورد. هنگامی‌که این افراد به یک‌چیز و یا کسی علاقه داشته باشند و آن چیز و یا آن‌کس از پیش آن‌ها برود، احساس پوچی و انزوا می‌کنند.
- رفتارهای پرخطر
پول خرج کردن بی‌رویه یکی از رفتارهای افراد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی است. روابط جنسی نامناسب، پرخوری و یا رانندگی کردن خطرزا از رفتارهای پرخطر این افراد است. این رفتارها ناشی از تصور ضعیف فرد از خودش است.
- زیاده‌روی در مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی
این افراد برای فرار از مشکلات و یا آرام شدن، به مواد مخدر و مشروبات الکلی رو می‌آورند. برای کنترل بهتر علائم این اختلال، همه این موارد باید درمان گردند.
- خشم بی‌جا
شرایط خارج از کنترل و یا ناچیز می‌توانند افراد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی را بسیار خشمگین کنند. برای مثال اگر والدین و یا همکاران برای مدت کوتاهی، به فرد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی اعتنا نکنند، این فرد از احساس طرد و انزوا، بسیار خشمگین می‌شود.
- آسیب رساندن به خود
فرد مبتلابه این اختلال می‌تواند دارای علائم خطرناکی باشد و مشکلاتی را در ارتباط با تصویر بدن خود و عزت‌نفس داشته باشند. افراد مبتلابه اختلال شخصیت مرزی به خودشان صدمه می‌زنند، مثل بریدن بدن خود با چاقو. حتی ممکن است فکر خودکشی کنند، در این صورت باید فوراً به روان‌پزشک مراجعه کنند.
- احساس پوچی
هنگامی‌که این افراد به یک‌چیز و یا کسی علاقه داشته باشند و آن چیز و یا آن‌کس از پیش آن‌ها برود، احساس پوچی و انزوا می‌کنند و توانایی مقابله کردن با این احساس را ندارند. علائم اختلال شخصیت مرزی می‌تواند شامل احساس بی‌ارزشی، بی‌عشقی و پوچی باشد. یک درمان جدید به نام رفتار دیالکتیکی می‌تواند برای افراد مبتلا مفید باشد.
- ترس از تنها ماندن
خشم و ترس شدید در این افراد از تنها ماندن نشأت می‌گیرد. این افراد حتی اگر تجسم کنند که تنها هستند، دچار ترس و عصبانیت می‌شوند. ترس از تنها بودن، یک مشکل جدی در روابط خانوادگی ایجاد می‌کند.
درمان اختلال شخصیت مرزی
بهترین درمان اختلال شخصیت مرزی، درمان‌های روانشناختی است. صحبت با یک متخصص درزمینهٔ روانشناسی به‌صورت خصوصی و یا گروهی، درمان روانشناختی محسوب می‌شود. باید یادرآور شد که تجویز دارو درمان اصلی برای این اختلال نیست، اما برای کسانی که درمان روانشناسی را آغاز کرده‌اند، برخی داروها می‌تواند در مدیریت علائم اختلال شخصیت مرزی مفید باشد. سایر درمان‌ها همچون درمان‌های الکتریکی برای اختلال شخصیت مرزی کاربردی ندارد.
چندین روش درمانی روانشناختی برای افراد دارای اختلال شخصیت مرزی وجود دارد. این درمان باید توسط روانشناس بالینی و در مراحل بعدی بهتر است توسط روان‌پزشک انجام شود. مهم‌ترین درمان‌های روانشناختی برای اختلال شخصیت مرزی عبارت‌اند از:
- درمان رفتاری مبتنی بر گفتگو (DBT)
شامل درمان گروهی و فردی است که به‌طور خاص برای اختلال شخصیت مرزی طراحی‌شده است. DBT با استفاده از یک رویکرد مبتنی بر مهارت، به فرد می‌آموزد که چگونه احساسات خود را مدیریت کرده، اضطراب را کنترل و روابط را بهبود بخشد.
- طرحواره درمانی متمرکز بر اختلال شخصیت مرزی
طرحواره درمانی به افراد کمک می‌کند تا نیازهای ناخوشایندی که باعث بروز الگوهای منفی در زاویه دید آن‌ها به زندگی، نحوه ارتباطاتشان با دیگران، باورهایشان و... شده را شناسایی کنند. این الگوهای منفی گاهی ممکن است برای بقای افراد مفید باشد اما در بخش‌هایی از زندگی زیان‌بار هستند. این درمان برای تمرکز بر الگوهای مثبت کمک کرده و بهبود کیفیت زندگی را تضمین می‌کند.
- درمان مبتنی بر ذهن سازی (MBT)
این درمان مبتنی بر صحبت است و کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را در هرلحظه مشخص کرده و سعی کند دیدگاه جایگزین آن را نیز ایجاد کند. MBT بر تفکر قبل از عمل تأکید دارد.
- آموزش سیستم پیش‌بینی پذیری احساسی و حل مسئله (STEPPS)
آموزش سیستم پیش‌بینی احساسی و حل مسئله یک درمان 20 هفته‌ای است که در این روش درمانی کار در گروه‌هایی است که اعضای خانواده، دوستان و مراقبان فرد را باهم مرتبط می‌کند. این درمان در کنار درمان‌های دیگر مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- روان‌درمانی مبتنی بر انتقال (TFP)
این روش درمانی به فرد کمک می‌کند که احساسات و مشکلات فردی خود را از طریق رشد روابط با درمانگر درک کند. سپس می‌تواند این بینش را بر وضعیت فعلی زندگی خود نیز اعمال کند.
- مدیریت روان‌پزشکی اختلال شخصیت مرزی
مدیریت روان‌پزشکی، درمان مبتنی بر مدیریت فردی است و با استفاده از انتظارات و وظایف بیمار در کار یا مشارکت در مدرسه برای بهبود به او کمک می‌کند. این درمان، روی احساسات هیجانی در لحظات دشوار و با در نظر گرفتن زمینه بین فردی برای احساسات تمرکز می‌کند. در این درمان ممکن است داروها، گروه‌های درمانی، آموزش خانواده و درمان‌های فردی ادغام شود.
دارودرمانی
البته لازم است گفته شود که برای مقابله با خصایص شخصیتی که کارکرد کلی بیمار مبتلابه اختلال شخصیت مرزی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، در مواردی دارودرمانی نه‌تنها مفید بلکه ضروری و واجب است. برخی از این داروها شامل:
- داروهای تثبیت‌کننده خلق و آنت سایکوتیک ها برای مهار خشم، خصومت و رفتارهای تکانشی بیماران بکار برده می‌شود.
- داروهای ضدافسردگی خلق افسرده‌ای را که در این بیماران شایع است بهبود می‌بخشد.
- داروهایی مانند بنزودیازپین ها به‌ویژه آلپرازولام برای رفع اضطراب و بی‌قراری مفید است. البته این دارو باید با دقت تجویز شود چراکه در برخی بیماران مصرف آن منجر به رفتارهای مهارگسیخته می‌شود.
- داروهای ضد صرع مثل کاربامازپین ممکن است کارکرد کلی برخی از این بیماران را بهتر کند.
- سرترالین و فلوکستین ازجمله داروهای گروه (SSRI) در کنترل کردن افسردگی و پرخاشگری تکانشی این افراد مؤثر است.
