یکی از مهم ترین وجوه تمایز انسان از دیگر موجودات قدرت تفکر و خلاقیت اوست.قدرت دستکاری در ذهن و پدیده هاست،قدرت کشف و تولید ابزار و اندیشه های جدید است، که همه این ها به نوعی خلاقبت است. همه انسان ها کم و بیش خلاق اند و این توانایی همچون انواع هوش با درجات متفاوت در همه ما وجود دارد، مهم آن است که بتوانیم آن را شکوفا نموده،توسعه دهیم و به خدمت بگیریم.
تفکر خلاق می تواند بهترین سلاح مبارزه با مشکل نیز قلمداد شود. افرادی که تفکر خلاق را در خود شکوفا نکرده اند تا به کوچکترین مشکلی می رسند ،می گویند "اَه"باز یک مشکل!
در صورتی که انسان های خلاق این نگرش منفی را تسلیم شدن قبل از جنگ می پندارند،زیرا معتقدند مشکل نه تنها مزاحمت نیست بلکه مبارزه ای برای کشف راه حل است.
تعریف مهارت تفکر خلاق:
مهارتی است که شخص از تلفیق مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری از افکار یا روابط نو برخوردار شده و قدرت کشف و انتخاب راه حل های جدید را پیدا می کند.
انواع تفکر:
1-تفکر واگرا
2-تفکر همگرا
تفکر خلاق با تفکر واگرا رابطه ی مستقیم دارد.
افراد با تفکر واگرا سعی می کنند پدیده ها و امور و افکار را آن چنان که هستند به راحتی نپذیرد ، بلکه نگاه متفاوت تری داشته باشند و از قالب های فکری همسان دور شوند ،به عبارتی پدیده ها را با چشم و منظردیگری نگاه کنند .
اما در تفکر همگرا ،فکرهای جدید و نو کمتر در آن راه پیدا می کند، امور و پدیده ها را آن چنان که هستند می بینند و می پذیرند.
مراحل تفکر خلاق:
- آمادگی: در این مرحله افراد به امور و پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می کنند،به حدی که گاهی پدیده های زندگی مدت های طولانی ذهن شخص را به خود مشغول می نماید.
- مطالعه: در این مرحله فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درک می کند.
- تغییر:در این مرحله شخص به نوع روابط بین پدیده ها که ذهن او را به خود مشغول کرده اند پی برده وبا طرح سئوال های مختلف در ذهن به نقد و بررسی آن می پردازد.
- پختگی:در این مرحله شخص با گذار از مراحل قبلی به درک و شناخت عمیق تری از روابط بین پدیده ها می رسد و گویی پدیده ها ،جزئی از وجودش شده است.
- اشراق:در این مرحله شخص به پاسخ های ناگهانی دست پیدا می کند،معمولا با کلماتی با کلماتی نظیر "آهان" ، "یافتم" ...متجلی می شود.
- وارسی: در این مرحله فرد به بررسی بهترین ایده ای که در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد تا صحت و سقم ودرستی آن را مشخص نماید.
- اجرا: در این مرحله فرد افکار یا ایده هایی که مورد تایید واقع شده اند را به مرحله اجرا در می آورد.
ویژگی های افراد دارای تفکر خلاق:
- راه هایی را جست و جو می کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده های نو وتازه هدایت نمایند.
- به همه ی ج.انب یک موضوع و مسئله توجه دارند.
- در حل یک مسئله تمرکز حواس بیشتری را از دیگران از خود نشان می دهند.
- فکرهای بکر را بیشتر از دیگران از خود نشان می دهند.
- به راه حل هایی می اندیشند که ممکن است از دید دیگران اهمیت چندانی نداشته باشد.
- از ربط ایده ها و تجربیات مختلف ،نتایج جدیدی را می گیررند.
- افکار و عقاید خود را به راحتی مطرح می کنند و از مواجه با عقاید مختلف استقبال می کنند.
- برای حل مسایل و مشکلات ، راه های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه ی دلخواه تلاش می کنند.
- خود را محدود به نظرات دیگران نمی نمایند،حصار هر آن چه بود و هست را می شکنند.
- همواره کنجکاو بوده و در جست و جوی اطلاعات جدیدو نو هستند.
- از قدرت تصویر سازی ذهنی بالایی برخوردارند، تاحدی که به تفکرات خود،عینیت می بخشند.
- مثبت نگر و پرانرژیهستند.
- معمولا برای هر سوالی آمادگی ارائه پاسخ های مختلف را دارند.
- سوال و جواب های غیر عادی و عجیب و غریب در آن ها بیشتر دیده می شود.
چگونه تفکر خلاق را در خود و دیگران پرورش دهیم؟
راهکارها:
- اطلاعات و تجارب خود را در موقعیت های مختلف گسترش دهیم.
- از دیگران و کودکان سوال هایی را بپرسیم که پاسخ های متعدد داشته باشد.
- اگر سوال های غیر معمولی از سوی دیگران مطرح می شود ، سعی کنیم تا با همکاری خودشان پاسخ های جدید و نو را کشف کنیم.
- از فنون ویژه تفکر خلاق مانند بارش فکری به خوبی استفاده نماییم.(حمله ذهنی به یک موضوع را بارش فکری می گویند.)
- تصورات ذهنی خود و دیگران را تقویت کنیم،زیرا تصویر سازی کمک می کند تا اطلاعات در حافظه ی بلند مدت بیشتر ذخیره شوند.برای مثال اگر فرزندمان داستانی از دایناسور ها می خواند،از او بخواهیم تصور کند که میان جنگل قرار دارد،به صدای آنان گوش دهد ،بزرگی جثه اش را در نظر بگیرد ،صدای پای آنان را بشنود و...
- در نوشتن داستان یا کشیدن نقاشی و... به جای استفاده از نمونه از طرح های خلاق ذهن خود استفاده کنیم.
- آن چه را که می خوانیم، می بینیم و می شنویم، مهمترین نکات آن را یادداشت نماییم.
- هر فکر جدیدی که به ذهن ما می رسد،بنویسیم.
- اجازه دهیم هر سوالی را از ما بپرسند و سوالات آنان را جدی بگیریم.
- بازی های فکری،ساخت اشیاء با گل، مجسمه سازی ، نقاشی و داستان مویسی موجب شکوفایی ذهن و خلاقیت می گردد.
- طرح سوال های باز و تکمیل جملات و داستان های نا تمام در رشد تفکر خلاق موثر است.
- به عقاید دیگران احترام بگذاریم و اجازه دهیم که تا حد ممکن کارهایشان را با ذوق و سلیقه خود انجام دهند.
- ابتکار و تخیل را باور داشته باشیم تا زمینه ی بروز فعالیت های خلاق در جامعه فراهم شود.
- سعی کنیم پاسخ های ما در مقابل سوالات دیگران به گونه ای باشد که او را به سوال های جدیدتری هدایت کنیم.
- فرصت ایتکار و نوآوری را در خانواده و مدرسه و محل کار به دیگران بدهیم.
- از موقعیت هایی مانند مسافرت،بازدیداز موزه ها، رفتن به مکانهای تفریحی و فرهنگی جهت آموزش تفکر خلاق استفاده کنیم.
- احساس امنیت،شادی و آرامش از عوامل شکوفایی تفکر خلاق است،آن عوامل را از خود و دیگران دریغ نکنیم.
- هوش،استعداد،مهارت وتلاش جدی،بخشی از عوامل رشد خلاقیت است اما ضروری است به ایجاد انگیزه نیز توجه ویژه ای داشته باشیم.
- توانایی دیگران حتی کودکان را بپذیریم و باور داشته باشیم که هر فرد موجودی منحصر به فرد است و مثل و مانندی ندارد.
- وقتی کار و فکر جدید و خلاقانه ای را از دیگان مشاهده کردیم،با تشویقريال خوشحالی و شادی خود را ابراز کنیم.
