وسواس

آگاهی بیشتر - زندگی بهتر

مطالعه این مطلب ۹ دقیقه زمان نیاز دارد.

وسواس

باسلام و تحیّت؛ 
مقدّمه:
یادمان باشد تشخیص و درمان بموقع وسواس، می تواند در سرنوشت فرد بسیار تاثیرگذار باشد. بهترین زمان دوره کودکی و نوجوانی است.
آیا می دانید درمان قطعی وسواس فکری شدید چیست؟ همه افراد ممکن است گاهی به دلایل مختلف افکاری را در ذهنشان تجربه کنند که برایشان قابل درک نباشد و از داشتن آنها بترسند یا خجالت بکشند امّا زمانی این افکار به وسواس فکری تبدیل می شوند که حالت اجبار به خود بگیرند و فرد خود را موظّف بداند که باید به آن ها عمل کند و جزئی از زندگی فرد بشود. اختلال وسواس فکری از زیر مجموعه اختلالات اضطرابی است. اگر فرد به اختلال وسواس مبتلا باشد بهتر است از یک درمانگر کمک بگیرد. اختلال وسواس نیاز دارد که فرد اختلال خود را بپذیرد و با درمانگر همکاری لازم را داشته باشد. خود درمانی ممکن است تنش فرد را افزایش دهد پس اگر اختلال وسواس فرد شدید باشد بهتر است به خود درمانی نپردازد.

وسواس فکری :
وسواس فکری یا obsession فکر یا میل شدید یا تصور عود کننده و مداومی هست که فرد آن را به صورت مزاحم یا ناخواسته تجربه می‌کند. فرد مبتلا به OCD مدام با افکار درون ذهن خود درگیر است و قادر به کنترل افکار نیست بلکه افکار، فرد را کنترل می‌کند. برای مثال ممکن است فرد ساعت ها درگیر این باشد که شاید آلودگی و میکروب در تمام سطح میز پخش شده باشد و فرد با این فکر سطح اضطراب زیادی را تجربه می‌کند.

وسواس عملی :
وسواس عملی یا compulsion به فکر و عملی که فرد از آن استفاده می‌کند تا وسواس فکری را بی اثر کند گفته می‌شود. این فکر یا عمل ذهنی به طور تکرار شونده است و طبق یک مقررّات خشک انجام می‌شود به طوری که فرد احساس می‌کند مجبور به انجام دادن آن است. وسواس عملی لزومی ندارد که با وسواس فکری باهم رخ دهد.

پیامدهای وسواس :
اختلال وسواس فکری- عملی یا همان OCD فرد را به شدّت تحت تاثیر قرار می‌دهد نه تنها فرد بلکه اطرافیان و خانواده و دوستان هم از این اختلال فرد در تنش خواهند بود. فردی که دارای افکار وسواسی تمیزی است تمام جنبه های زندگی اش تحت تاثیر قرار می گیرد. به طور مثال ارتباط اجتماعی خود را کاهش می دهد تا با آلودگی در تماس نباشد، ممکن است از شغل خود کناره گیری کند، خانواده خود را محدود کند و نگذارد مهمانی و دورهمی شرکت کنند یا در خانه دور هم جمع شوند. یا فردی که وسواس فکری تقارن دارد در انجام امور زمان زیادی را صرف می کند و در انتها هم از کارش راضی نخواهد بود.

خیلی از افراد دارای این اختلال، آگاهی کمی نسبت به اختلال خود دارند. در این اختلال هرچقدر که آگاهی فرد نسبت به آن بیشتر باشد درمان راحت تر و سریع تر پیش می‌رود. در درمان روانشناختی گام اوّل پذیرش و بعد همکاری فرد است. واکنش افراد نزدیک به کسی که دارای اختلال وسواس است تحت تاثیر قرار می‌گیرد. گاهی برای افراد دیگر اینکه فرد با یک فکر به سطح اضطراب غیر قابل کنترل می‌رسد قابل درک نیست و در نتیجه اعمال فرد را مسخره می‌کنند و حتّی ممکن است محیط این سبک رفتار را تایید کند. مثلاً اگر کودکی زیاد دست های خود را بشوید ممکن است از جانب والدین حتّی تشویق هم بشود.

درمان قطعی وسواس فکری | مواجه فرد با وسواس فکری :
افراد در مواجه با وسواس فکری سعی می‌کنند که :
– آن را نادیده بگیرند.
– متوقفش کنند.
– می‌کوشند آن را با فکر یا عملی دیگر بی‌اثر کنند.

ملاک های تشخیصی اختلال وسواس فکری- عملی :
– شدّت علائم به قدری است که فرد انجام دادن فعّالیّت روزانه برایش مشکل می‌شود.
– ایجاد اختلال در عملکرد شغلی یا اجتماعی
– وسواس های فکری و عملی بسیار وقت گیرند.

بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواسی باورهای ناکارآمدی دارند. این افراد ممکن است ویژگی هایی همچون کمال گرایی و ناتوانی در تحمل ابهام داشته و برای افکار خود اهمیّت بیش از حد قائل می شوند. افراد مبتلا به OCD (اختلال وسواسی جبری) در خود این نیاز را می بینند که باید فکرهای خود را کنترل کنند.

انواع اختلال وسواس فکری-عملی :
۱. وسواس های فکری پرخاشگرانه : ترس از صدمه زدن به خود، ترس از اینکه مسبب بروز اتفاق وحشتناکی باشد.

۲‌ وسواس های فکری آلودگی : نگرانی و ناراحتی از مواد و پس ماند آلوده یا فضولات.

۳. وسواس های فکری جنسی : فکر یا تصور یا تکانه جنسی ممنوع و منحرف.

۴. وسواس های فکری ذخیره کردن یا پس انداز کردن : این افراد از کسانی که براساس ارزش و علاقه اشیا را جمع می کنند متفاوتند. این افراد فکر می کنند همه چیز روزی قابل استفاده خواهد بود و محلّ سکونت خود را تبدیل به زباله دان می کنند.

۵. وسواس های فکری مذهبی : نگرانی بیش از اندازه در مورد درست و غلط.

۶. وسواس فکری تقارن : نگرانی در مورد قرار گیری اشیا. 

۷. وسواس فکری جسمانی : نگرانی بیش از اندازه در مورد اندام.

۸. وسواس عملی شستشو/ تمیزی : دست شستن بیش از اندازه و دوش گرفتن و حمام کردن و مسواک زدن بیش از اندازه.

۹. وسواس عملی وارسی کردن : مدام فرد به وارسی قفل، اجاق گاز و وسایل برقی می پردازد.

درمان قطعی وسواس فکری | شیوع اختلال وسواسی :
در این بخش درمان قطعی وسواس فکری به بررسی میزان شیوع این اختلال می پردازیم. اختلال وسواس فکری در کودکی و نوجوانی و بزرگسالی دیده شده است. در سنین بالاتر درمان خیلی دشوار تر هست و در زنان و مردان اختلال وسواس فکری قابل مشاهده است. منابع روانشناسی در مورد شیوع اختلال وسواسی این گونه بیان شده که زن ها در بزرگسالی اندکی بیشتر از مردان مبتلا هستند ولی در کودکی پسرها بیش تر دچار این اختلال اند.

عوامل خطرساز و ایجاد کننده اختلال وسواس :
عوامل مختلفی ممکن است سوق دهنده ایجاد یک اختلال و نمایان کننده آن در فرد باشد. گاهی برخی رویدادها نقش جرقه را برای فرد ایفا می کند. از جمله عوامل خطر ساز در اختلال وسواس فکری عبارتند از :

۱. مزاجی : ویژگی های مزاجی و ذاتی ممکن است زمینه ساز و به وجود آورنده اختلال وسواسی باشد به طور مثال بازداری های رفتاری زیاد در کودکان از عوامل خطر ساز احتمالی هستند.

۲‌ محیطی : به طور مثال سوء رفتار جسمی و جنسی در کودکی و دیگر حوادث پراسترس یا آسیب زا با افزایش خطر بروز اختلال وسواسی جبری همراه اند. یک عامل به تنهایی سبب ایجاد اختلال وسواس فکری نمی شود، وجود عوامل ژنتیکی، محیطی و شخصیتی در کنار هم سبب ساز ایجاد اختلال وسواسی است.

پیامدهای کارکردی اختلال وسواسی-جبری :
اختلال وسواسی جبری برای فرد پیامدهایی دارد زیرا فرد باید وقت زیادی را صرف افکار وسواسی خود و اعمال وسواسی کند، از جمله این پیامدها عبارتند از :
– افت کیفیت زندگی.
– اختلال در کارکردهای اجتماعی و شغلی.
– تخریب در ابعاد مختلف زندگی.
– اجتناب از موقعیت هایی که می توانند محرّک وسواس های فکری یا عملی شوند که باعث محدود شدن عملکرد فرد می شوند.
– محدود شدن روابط فرد.
– وسواس تقارن موجب تاخیر در تکمیل به موقع کارهای تحصیلی و شغلی شود.
– اختلال در عملکرد خانوادگی.

چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم:
آیا چند ساعت تمیز کاری نشانه وسواس است؟ اگر دست از انجام نظافت بردارید، مضطرب می‌شوید؟ تشخیص اختلال وسواس کار آسانی نیست. وسواس باید از دیگر اختلالات اضطرابی افتراق داده شود. اگر افکار و اعمال وسواسی سبب شده در عملکرد و روابط تان اختلال ایجاد شود، بهتر است از یک درمانگر کمک بگیرید.

اقدامات اطرافیان برای فرد دارای اختلال وسواس :
در بیشتر مواقع اطرافیان فرد دارای اختلال وسواس، فرد را مورد نقد قرار می‌دهند و فرد چون قادر به کنترل افکار نیست و مدام اضطراب بیشتری را فرا می خواند و در نتیجه شروع می کند به انجام رفتارهای وسواس گونه. اگر در نزدیکی شما فردی هست که اختلال وسواس فکری یا عملی دارد بهترین راهکار این است که او را به یک درمانگر ارجاع دهید. اما اگر فرد مقاوم بود و نپذیرفت، نباید مدام به او بگویید این کار را نکن بالعکس شاید غرق شدن در اعمال وسواسی او را بیشتر از این کار بازدارد.

درمان قطعی وسواس فکری :
اختلال وسواسی-جبری در صورت عدم درمان، سِیری مزمن با نوسان علائم پیدا می کند. در بعضی افراد سِیر دوره ای دارد و تعداد کمی هم به سمت تباهی ناتوان کننده ای پیش می روند.

دیدگاه زیستی : در این دیدگاه مطرح می‌شود که مبنای وسواس ها ریشه در نابهنجاری هایی در مناطق مغز دارد و ناتوانی قشر پیش پیشانی در جلوگیری از افکار، صورات ذهنی و امیال شدید در نشانه ها دخالت دارد.

دیدگاه شناختی-رفتاری : در این دیدگاه مطرح می‌شود الگوهای فکر ناسازگارانه به شکل گیری و نگهداری نشانه های اختلال وسواس فکری-عملی کمک می‌کنند. فردی که مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی است، ممکن است آمادگی این را داشته باشد که به رویدادهای اضراب آور در محیط واکنش بیش از حد نشان دهد.

از جمله مداخلات روانشناختی می توان موارد زیر را مطرح کرد :
توقّف فکر : هنگامی که فرد وسواسی با موقعیتی روبرو می‌شود که تفکّر یا عمل وسواسی را فرا می‌خواند، فرد می‌تواند تفکّر وسواسی خود را کاهش دهد.

اشباع درمانی : در این درمان درمانجو به قدر کافی با افکار وسواسی مواجه می‌شود تا معنی خود را از دست بدهند.

مواجه سازی همراه با جلوگیری از پاسخ : 
درمانجو با موقعیت روبرو می‌شود امّا نباید به انجام عمل وسواسی اقدام کند.

توجّه داشته باشید که تنها ریشه یابی اختلال وسواس فکری یا فقط دارودرمانی منجر به درمان اختلال نمی شود. باید از درمان بینش مدار و دارو درمانی و شناختی رفتاری توأم باهم برای درمان کمک گرفت. آگاهی تنها با کنترل علائم توسط دارو منجر به نتیجه ی مطلوب نخواهد شد.

مدّت زمان و دوره درمان اختلال وسواس فکری :
درمان اختلال وسواس نیازمند صبر و همکاری است هم فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری و هم خانواده او. گاهی اوقات مراجعین نیازمند مداخله دارویی و روانشناختی باهم هستند زیرا این دو درمان مکمّل هم می باشند.

نکاتی برای زندگی با افراد مبتلا به OCD :
اگر دارای اختلال OCD هستید و در کنترل افکار خود مشکل دارید و زندگی روزمره شما، عملکردتان در ابعاد فردی و اجتماعی تحت تاثیر قرار گرفته بهتر است از یک درمانگر کمک بگیرید و کنترل افکارتان را در دست بگیرید. سعی کنید از سرزنش خود دست بردارید. ممکن است بارها تلاش کرده باشید که افکارتان را کنترل کنید و به اعمال وسواسی روی نیاورید ولی امکان پذیر نبوده. خودتان را سرزنش نکنید درمان اختلال وسواس نیازمند سطح بندی است و گام به گام پیش می رود.

برای آرام کردن خود می توانید از تکنیک های mindfulness استفاده کنید یا مراقبه کنید، یوگا کار کنید تا ذهنتان آرام تر شود. گاهی حمایت گروهی از افرادی که تجربه ی اختلال وسواس داشته اند، می تواند به شما کمک کند تا راحت تر با این اختلال کنار بیایید. برای کسب آگاهی از اختلال وسواس خود می توانید یک دفترچه بردارید و در آن سه ردیف بکشید و در هر قسمت فکر عمل و احساس خود را شرح دهید. می توانید موقعیت ها و مواقعی که فکرها شروع می شوند را نیز ثبت کنید به این صورت آگاهی شما افزایش می یابد و مطمئن باشید اوّلین قدم برای داشتن احساس و حال بهتر داشتن آگاهی است.

اگر با فردی زندگی می کنید که اختلال وسواس دارد ابتدا او را درک کنید و آگاه باشید که کنترل افکار و اعمال دست خودش نیست بلکه این افکار و اعمال حالت اجبارگونه برای فرد دارد. او را تشویق کنید که درمان خودش را ادامه دهد. افراد مبتلا به OCD ممکن است گرفتار مشکلات روانشناختی دیگری باشند مثلا اضطراب و افسردگی در نتیجه تشویق شما به ادامه درمان بسیار کارآمد خواهد بود.

درمان قطعی وسواس فکری | سخن آخر :
اختلال وسواس فکری از جمله اختلالاتی است که با دیگر اختلالات همپوشانی بالایی دارد و تشخیص و درمان آن زمان بر خواهد بود و درمان سریع ندارد. افرادی که وسواس فکری دارند پیش زمینه های ژنتیکی و مزاجی و محیطی توام باهم منجر به نمایان شدن یا شدّت گرفتن اختلال آن ها می‌شود. در اختلال وسواس فکری فرد قادر به کنترل افکار خود نیست و از داشتن آن ها رنج می برد. در درمان اختلال وسواس فکری گام به گام همراه با درمانگر مجرب باید پیش رفت تا سطح اضطراب قابل کنترل باشد و فرد آسیب نبیند.

انتخاب و ویرایش مطلب : سعید پدرام راد
منبع : هنر زندگی
باید اوج گرفت ...