مشکلات رفتاری
مشکلات رفتاری کودکان، معمولا تا زمانی که کودک رفتاری خارج از محدوده سنی خودش نشان ندهد برای والدین قابل تشخیص نیست. البته رفتارهایی مثل شیطنت یا بازیگوشی، نافرمانی و غیره برای کودکان رفتاری طبیعی محسوب می شود اما اگر این رفتارها بیش از حد تکرار شده یا شدت آن ها به شکل آزاردهنده ای زیاد باشد، از مشکلات رفتاری کودکان محسوب شده و بایستی به دنبال روش های درمان برای آن باشید. اختلالات رفتاری در کودکان انواع مختلفی دارد که از شایع ترین آن ها می توان به لجبازی، اختلال سلوک، ترس، دزدی، بیش فعالی، اوتیسم و انواع فوبیا ها اشاره کرد که در این مقاله به شرح هریک از این مشکلات رفتاری و روش های درمان آن ها می پردازیم.
1- اختلال لجبازی
کودک دارای اختلال رفتاری لجبازی، به شکلی خصمانه و حتی انتقام جویانه سعی در مخالفت و نافرمانی با والدین و اطرافیان دارد و با این رفتار سعی در نشان دادن قدرت دارد. البته لجبازی کودک برخلاف اختلال سلوک، باعث نقض قانون یا حقوق دیگران نمی شود. از نشانه های تشخیص اختلال لجبازی در کودکان می توان به جر و بحث زیاد با بزرگسالان، بی توجهی به دستورات، رفتارهای کینه توزانه، خشم و پرخاش و سرزنش دیگران اشاره کرد.
2- اختلال سلوک
اختلال سلوک، از دسته اختلالات پرخاشگری در کودکان است که به نسبت اختلال لجبازی و نافرمانی، بسیار شدیدتر بوده و پیامد های سنگین تری برای شخص یا خانواده او دارد. کودک دارای اختلال سلوک نسبت به قوانین موجود بی اعتنا است و کارهایی را انجام می دهد که از نظر هنجارهای اجتماعی برای سن او نامناسب است. دعوا و درگیری داخل و خارج از خانه، دزدی، رفتارهای جنسی از سنین پایین، دروغ گویی، بزهکاری و غیره از جمله رفتارهای هنجارشکن کودکان مبتلا به اختلال سلوک است.
3- اختلال بیش فعالی و نقص توجه
اختلال بیش فعالی، از رایج ترین اختلالات رفتاری در کودکان است که عموما در دوران دبستان تشخیص داده می شود. کودک دارای اختلال بیش فعالی، بی قرار است و فراخنای توجه بسیار پایینی دارد که باعث می شود نتواند به درستی در کلاس درس متمرکز شده و یا تکالیف خود را انجام دهد. بیشتر کودکان بیش فعال حتی نمی توانند به یاد بیاورند که باید چه کاری انجام دهند. برخلاف تصور، کودکان بیش فعال لزوما باهوش تر از دیگران نیستند و بازه هوشی آن ها از عقب مانده ذهنی تا تیزهوش متفاوت است.
4- اختلال تیك
تیک، یک حرکت یا صدایی است که فرد به صورت ناگهانی، نمودکننده، غیرموزون و کلیشه ای انجام می دهد. کسانی که تیک دارند معمولا نمی توانند درمقابل انجام آن مقاومت کنند هرچند بتوانند کمی زمان آن را به تاخیر بیندازند. تیک عصبی، در شرایطی که فشار روانی زیادی روی شخص باشد بیشتر اتفاق می افتد. تیک های حرکتی و صوتی دو نوع هستند. تیک ساده و تیک مرکب.
تیک های حرکتی ساده مثل پلک زدن، حرکت گردن، بالا انداختن شانه ها و درآوردن شکلک است. تیک های صوتی ساده هم مثل سرفه کردن، خرخر کردن گلو، بالاکشیدن بینی یا فین کردن است. تیک حرکتی مرکب، ترکیبی از رفتارها است که می تواند شامل حرکات بیانگر چهره ای، پریدن، لمس کردن و پاکوبیدن باشد. تیک های مرکب صوتی می تواند مثل تکرار کلمات یا عبارات، هرزه گویی، مکرر گویی و یا پژواک گویی باشد.
البته جای نگرانی زیادی وجود ندارد زیرا اکثر انواع اختلال تیک در کودکان گذرا بوده و با درمان دارویی و گذر زمان برطرف خواهد شد.
5- اختلال اوتیسم
اوتیسم نوعی از اختلالات رفتاری در کودکان است که خصوصا در سالهای اخیر بسیار شیوع پیدا کرده و نگرانی های زیادی را برای خانواده ها به وجود آورده است. تعریف اوتیسم بسیار وسیع و گسترده است اما به طور کلی، افرادی را می توان دارای اختلال اوتیسم تشخیص داد که انزوای اجتماعی داشته باشند، عقب ماندگی ذهنی و نقایص زبانی داشته باشند و رفتارهای کلیشه ای از خود نشان دهند. کودکان مبتلا به اوتیسم از تماس های اجتماعی کناره گیری می کنند. البته اختلال اوتیسم طبقه های مختلفی دارد و راه های درمان متعدد آن در این مطلب از کلینیک روانشناسی ذهن آرا بررسی شده است.
6- انواع فوبیاها
ویژگی اصلی فوبیا در کودکان، وجود یک ترس دائمی و آشکار از اشیا و یا شرایط خاصی است. در فوبیا، کودک به خاطر پیش بینی از آسیب دیدن در موقعیت خاصی یا از شی خاصی دچار استرس و اضطراب می شود و این موضوع را با گریه، بی قراری، سفت کردن اعضای بدن یا محکم چسبیدن به اطرافیان نشان می دهد. البته اگر ترس کودک از چیزی یا موقعیتی به حدی نباشد که در زندگی او اختلال ایجاد کند نمی توان این ترس را جزو انواع فوبیا دسته بندی کرد.
7- اختلال آتش‌افروزی
اختلال آتش افروزی در کودکان کمتر دیده می شود اما وجود این اختلال رفتاری می تواند والدین را دچار عذاب شدید کند. کودک مبتلا به این مشکل رفتاری، به عمد اقدام به درست کردن آتش می کند و با این روش، برانگیختگی عاطفی یا خشم خود را تخلیه می کند و به احساس لذت یا تسکین می رسد.
کودک مبتلا به اختلال آتش افروزی، فقط به قصد تسکین و لذت این کار را انجام می دهد و هیچ انتقام جویی یا مقاصد مالی ای از این کار ندارد.
8- عادت کودک به دزدی
کودک مبتلا به اختلال دزدی، عادت به دزدیدن چیزهایی دارد که حتی ممکن است برای او کاربردی نداشته باشند و یا ارزش مالی پایینی داشته باشند. کودکان مبتلا به این مشکل رفتاری، قبل از انجام دزدی دچار تنش شدیدی هستند که پس از انجام آن این تنش به لذت و رضایت در آن ها تبدیل خواهد شد. کودکی که عادت به دزدی دارد، این کار را به خاطر نیاز مالی یا ابراز خشم یا کینه جویی انجام نمی دهد و حتی در مواردی شی دزدیده شده را نیز پس از مدت کوتاهی دور می اندازد.
9- اختلال انفجاری متناوب
در این اختلال رفتاری، کودک در دوره های زمانی خاصی پرخاشگری های شدید از خودش بروز می دهد که این نوع پرخاش می تواند نسبت به افراد یا اموال یا حیوانات باشد. شدت پرخاشگری در فرد طی فوران های خشم نامتناسب با محرک یا عوامل استرس زا است و معمولا بدون برنامه ریزی قبلی رخ می دهد. فوران های گرخاشگری معمولا در کودک کمتر از 30 دقیقه طول می کشد و خود او را بیشتر از هرکس دیگری آشفته می کند.
10- خجالتی بودن کودک
کودکان خجالتی، معمولا ساکت و آرام هستند و زمانی که می خواهند صحبت کنند، با صدایی آرام سخن می گویند. از انجام کارهایی که احتمال خطر در آن وجود دارد بیزار هستند. دوستان کمی دارند و از روبروشدن با مردم هراسان هستند. از دلایلی که ممکن است باعث خجالتی شدن کودک شود می توان به کمال گرایی والدین، مقایسه شدن زیاد و انتقادهای شدید و خشن از کودک اشاره کرد.
11- ترسو بودن کودک
کودک ترسو، معمولا به شکل ناگهانی هراسان و مضطرب می شود، آرام و ساکت است، به مسائل اخلاقی توجه بسیاری دارد و از آسیب رسیدن به دیگران بسیار هراس دارد. وجود والدین ترسیو یا بیش از حد محافظه کار می تواند باعث بروز این مشکل در کودکان شود. همچنین تنبیه و تهدید زیاد کودک هم می تواند این وضعیت را تشدید کند.
12- آب زیرکاه بودن
کودک آب زیر کاه، از دوستان و اطرافیان خودش بدگویی می کند تا زمینه تنبیه آن ها را فراهم کند. بیشتر اوقات مظلوم نمایی کرده و خودش را بی گناه جلوه می دهد. معمولا از گوشه چشم رفتار اطرافیان را تحت نظر دارد. کودکان آب زیرکاه معمولا شکست های زیادی را در زندگی تجربه کرده اند که این موضوع بعلاوه فقر عاطفی و سخت گیری های والدین زمینه ساز بروز این نوع از مشکلات رفتار در کودک شده است.
علت های مشکلات رفتاری کودکان
بر اساس تحقیقات انجام شده و به طور خلاصه، مشکلات رفتاری کودکان ناشی از عوامل متعددی است که مهمترین آن ها عبارت اند از:
- مشکلات ژنتیکی، نورولوژیکی و بیوشیمیایی
- مشکلات خانوادگی
- مشکلات فرهنگی و اجتماعی
- تجربه های نامطلوب و شکست های پی در پی
تاثیرات مشکلات رفتاری در آینده کودک
مشکلات رفتاری کودکان می تواند در هوش و پیشرفت تحصیلی آن ها اثرگذار باشد به نحوی که بر اساس تحقیقات انجام شده، کودکان مبتلا به اختلال رفتاریف تقریبا یک سال عقب تر از سطح پیشرفت مورد انتظار قرار داشته اند.
همچین وجود اختلالات رفتاری در کودک می تواند باعث مشکلات سازش اجتماعی شود و به یکی از دسته های درونگرایانه و مضطرب یا برونگرایانه و پرخاشگر ورود کنند.
رشد زبان هم در کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری ممکن است دچار تاخیر یا اشکال شود. حتی کودکان دارای مشکلات شدید رفتاری، ممکن است به هیچ عنوان حرف نزنند یا تنها پژواک گویی از خود نشان دهند.
درمان اختلالات و مشکلات رفتاری در کودکان
درمان مشکلات رفتاری در کودکان، بهتر است در سنین پایین انجام شود و هرچه زودتر این روش های درمانی استفاده شود، نتیجه ی بهتری در کاهش اثرات منفی آن در بزرگسالی کودک خواهد داشت.
درمان های مختلفی برای مشکلات رفتاری کودکان وجود دارد که بر اساس تحقیقات و مطالعه ی گسترده ای که در آمریکا صورت گرفت، ترکیب درمان دارویی و درمان شناختی رفتاری، روی بیشتر آن ها تاثیر مثبتی داشته است.
همانطور که توضیح داده شد، درمان اختلالات رفتاری کودکان معمولا چندجانبه است و بسته به نوع اختلال و عوامل زمینه ساز آن، می تواند یکی یا چند مورد از درمان های زیر باشد.
آموزش والدین
آموزش والدین به پدر و مادر کودک نحوه ارتباط برقرار کردن و کنترل کودک در شرایط بحران را توضیح می دهد.
خانواده درمانی
خانواده درمانی به کل اعضای خانواده یاد می دهد تا چطور با کودک برخورد کنند و در شرایط خاص چطور او را کنترل کنند.
درمان شناختی رفتاری CBT
درمان شناختی رفتاری به کودک کمک می کند تا افکار و رفتارهای آسیب زا را شناسایی کند و آن ها را کنترل کند.
آموزش اجتماعی
آموزش اجتماعی در کنار دیگر درمان ها برای یاددادن مهارت های برقراری ارتباط با دیگران به کودک استفاده می شود.
کنترل خشم
کنترل خشم کلاس های آموزشی ای است که به کودک یاد می دهد تا به جای پرخاشگری و خشونت، بتواند مهارت های مقابله سازگارانه را ابراز کند.
حمایت تخصصی
حمایت کردن کودک در موضوعاتی که در رابطه با آن ها دچار مشکل است هم روش مناسبی برای درمان اختلالات رفتاری کودکان است.
تشویق
یکی از دلایل بروز مشکلات رفتاری در کودکان شکست های پی در پی است و تشویق کردن کودکان برای شکوفا کردن استعدادهایشان می تواند این زمینه را محو کند.
دارودرمانی
دارودرمانی معمولا در کنار سایر روش های درمانی، برای کنترل کوتاه مدت رفتارهای تکانشی در کودکان استفاده می شود.
انواع مشکلات رفتاری کودکان
مشکلات رفتاری کودکان، انواع مختلفی دارد که هریک از آن ها نشانه ها و دلایل خودشان را دارند. در این بخش برخی از مشکلات رفتاری کودکان را بررسی می کنیم و به توضیح آن ها و روش های درمان اختلالات رفتاری می پردازیم.
اختلال لجبازی
اختلال سلوک
اختلال بیش فعالی ونقص توجه
اختلال تیک
اختلال اوتیسم
انواع فوبیا
اختلال آتش افروزی
عادت کودک به دزدی
اختلال انفجاری متناوب
خجالتی بودن کودک
ترسو بودن
آب زیر کاه بودن